به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشکده پرستاری و مامایی، وبینار تازه‌های دیابت و کووید ۱۹ در سالمندان به مناسبت روز جهانی دیابت روز دوشنبه ۲۶ آبان ماه ۹۹ به دبیر اجرایی دکتر شهرزاد پاشایی پور، ‌ دبیر علمی دکتر نسرین نیک پیما و با ارائه مریم امیرزادگان و با همکاری زهرا دهقانی، روکسانا نظری دانشجویان کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی در محیط اسکای روم برگزار شد.
دکتر نسرین نیک پیما، عضو هیئت علمی گروه آموزشی بهداشت جامعه و سالمندی و دبیر علمی تمرکز اصلی این وبینار را روی دیابت به عنوان بیماری زمینه‌ایو ابتلای فرد دیابتی به کووید ۱۹ دانست و گفت: اگر سالمند مبتلا به دیابت و کرونا باشد مدیریت شرایط ممکن است پیچیده و مبهم شده و با توجه به آسیب پذیری شان سیر بیماری یا پاسخ به درمان و عوارض متفاوت باشد.
مریم امیرزادگان دانشجوی کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی، روند پیری را یک واقعیت بیولوژیک خارج از کنترل بشر تعریف کرد و گفت: طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت  (WHO) ، واژه «پیر» برای افرادی که سن تقویمی ۶۰ به بالا دارند، به کار می‌رود.
وی گفت: پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، جمعیت ۶۰ ساله و بالاتر جهان به ۲ میلیارد نفر برسد. در حقیقت بین سال‌ های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، شاهد رشد جمعیت بالای ۶۰ سال از 12درصد به 22 درصد خواهیم بود.
وی در مورد روند سالمندی در ایران گفت: هر چند سالمندی جمعیت در ایران هنوز به پدیده ‌ ای فراگیر تبدیل نشده است، اما در حال حاضر کشور ایران نیز مرحله انتقال ساختار سنی جمعیت از جوانی به سالخوردگی را تجربه می‌ کند.
دیابت در سالمندان
مریم امیرزادگان گفت: طبق آمار سازمان جهانی دیابت در سال ۲۰۱۹ از هر ۱۱ نفر بزرگسال (سنین ۲۰ تا ۷۹ سال)، یک نفر (یعنی ۴۶۳ میلیون نفر در دنیا) به دیابت مبتلا هستند و از هر ۵ نفر مبتلا به دیابت، ۱ نفر در سنین بالای ۶۵ سال قرار دارد (۱۳۶ میلیون نفر) و پیش‌ بینی می‌ شود افراد مبتلا به دیابت در دنیا در سال ۲۰۴۵ به ۷۰۰ میلیون نفر برسند. طبق آمارهای منتشر شده در  CDC، ۲۳/۱ میلیون نفر از جمعیت ۶۵ سال و بالاتر در دنیا به پره‌ دیابت مبتلا هستند.
امیرزادگان دیابت نوع ۲ را یکی از شایع‌ترین بیماری‌ های غیرواگیر در دنیا عنوان کرد و گفت: طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت، دیابت هفتمین علت بیشترین مرگ و میر در دنیا را در سال ۲۰۱۶ به خود اختصاص داده است و دیابت نوع ۲ در بسیاری از کشورها جزو ۱۰ علت مهم مرگ محسوب می‌شوند.  
وی افزود: دیابت در سال ۲۰۱۶.۱. ۶ میلیون نفر را کشت که این آمار در سال ۲۰۰۰ کمتر از یک میلیون نفر بوده است.
پاندمی کووید-19
امیرزادگان با اشاره به گزارش مواردی از پنومونی‌ های ناشناخته در دسامبر ۲۰۱۹، در بیمارستان‌ های منطقه هوبئی شهر ووهان در کشور چین گفت: این ویروس که ناشی از یک کرونا ویروس نوظهور، با منشاء خفاش است، توسط سازمان بهداشت جهانی به نام کووید-۱۹ نام گذاری شد. به دلیل نبود اطلاعات کافی و عدم وجود محدودیت‌ ها، تا دوم ماه مارس این ویروس در حدود ۸۰ هزار نفر در چین تایید شد و عامل مرگ حدود ۳ هزار نفر بود و پس از آن در عرض چند ماه، تقریباً به همه کشورهای جهان گسترش یافت.
وی ادامه داد: میزان شیوع کووید-۱۹ در جهان به قدری بالا بود که سازمان بهداشت جهانی آن را پاندمیک اعلام کرده است.

عوامل تشدید کننده کووید-19
وی بیماری‌ هایی مانند آسم، آسیب اپیتلیوم و بیماری‌ های آلرژیک دستگاه تنفسی، نقص عملکرد سیستم ایمنی، اختلال در عملکرد سلول‌ های ایمنی را به عنوان تشدید کننده‌های بیماری کووید-۱۹ برشمرد.
امیرزادگان گفت: سن یکی از عوامل مهم مرگ و میر ناشی از کووید-۱۹ در میان افراد مسن (> ۸۰ سال) در مقابل کودکان (۹ ≤ سال) است. در سالمندان نیز، ایجاد تغییرات فیزیولوژیک و وجود بیماری‌ های مزمن، مثل فشارخون، بیماری‌ های قلبی عروقی، بیماری‌ های عروق مغزی و دیابت، باعث آسیب‌ پذیری بیشتر آنها و در نتیجه افزایش نیاز آنها به بخش مراقبت‌ های ویژه و افزایش میزان مرگ و میر در اثر کووید-۱۹ در آنان می‌ شود.
تغییرات فیزیولوژیک با افزایش سن
وی در توضیح تغییرات فیزیولوژیک دوران سالمندی از کاهش ترشح انسولین، مقاومت به انسولین، کاهش حساسیت به انسولین مرتبط با سن، افزایش سطح گلوکز ناشتا، کاهش سرعت بازگشت سطح گلوکز به مقدار طبیعی، کاهش توانایی متابولیسم گلوکز، کاهش تبادلات گازی، کاهش بازگشت ریه‌ ها حین بازدم، کاهش قدرت عضلات تنفسی، کاهش ظرفیت حیاتی و افزایش حجم باقی‌ مانده، کاهش عملکرد ایمنی، کاهش پاسخ‌ های ایمنی، کاهش عملکرد سلول‌ هایT    نام برد.
دیابت و کووید-۱۹ در سالمندان
امیرزادگان درخصوص دیابت و کووید ۱۹ در سالمندان با اشاره به مطالعات انجام شده گفت: سالمندان مبتلا به دیابت بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت کووید-۱۹ هستند و در صورت ابتلا، به بیماری سخت‌ تری مبتلا می‌ شوند، در معرض خطر بیشتری برای شوک سپتیک هستند و دو برابر سایر افراد به تجهیزات مراقبت‌ های ویژه نیاز پیدا می‌ کنند. خطر مرگ و میر در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ سه برابر بیشتر از بیماران غیردیابتی است. کووید-۱۹، به ویژه در سالمندان مبتلا به دیابت نوع ۲، با افزایش قندخون همراه است. این عفونت با ایجاد استرس، موجب افزایش ترشح گلوکوکورتیکوئیدها و کاتکولامین‌ ها شده و منجر به افزایش قندخون، کاهش عملکرد سیستم ایمنی، بروز عوارض بیشتر و علائم بالینی شدیدتر در صورت ابتلا به عفونت در سالمندان دیابتی می‌ شود.
وی افزود: از طرفی افزایش مداوم سطح گلوکز خون در افراد دیابتی، استعداد ابتلای آنان به فرآیندهای عفونی (بیماری کووید-۱۹) را افزایش می‌ دهد. افزایش سایتوکنین در افراد دیابتی بیشتر از افراد بدون سابقه دیابت است. سطح گلوکز ناشتای پلاسما در افراد مسن مبتلا به دیابت نوع دو در طول شیوع کرونا به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. اما سطح  hbA1c    در طی شیوع کرونا تغییر نکرده است.
او گفت: در قرنطینه، کنترل سالمند بر قندخون کاهش می‌ یابد و هایپرگلایسمی می‌ تواند منجر به ابتلا به عفونت‌ ها، کتواسیدوز و هایپرگلایسمی هایپراسمولار شود و این مسئله در سالمندانی که به تنهایی زندگی می‌ کنند بیشتر و خطرناک‌تر است.
کتواسیدوز دیابتی
امیرزادگان گفت: کتواسیدوز دیابتی در دیابت وابسته به انسولین ایجاد می‌ شود و علائم بیماران شامل پلی‌ اوری، پلی‌ دیپسی، تاری دید، ضعف، سردرد، تهوع، استفراغ، درد شکمی، بوی استون حین تنفس و الگوی تنفسی کاسمال است. بیمار ممکن است هوشیار، خواب‌ آلود یا در کما باشد، سطح گلوکز خون بینmg/dL    300 تا ۸۰۰ است و درمان شامل اصلاح هیپرگلیسمی، کم آبی، اصلاح الکترولیتی و اسیدوز است.
سندروم هایپرگلایسمی هایپراسمولار
وی بروز سندروم هایپرگلایسمی هایپراسمولار در دیابت نوع دو را مطرح کرد و علائم آن را شامل تغییرات وضعیت ذهنی، اختلال نورولوژیکی، توهمات به علت کم آبی مغزی و کاهش فشارخون وضعیتی به علت کم آبی دانست.
او گفت: سطح گلوکز خون معمولاً بین  mg/dL  600 تا ۱۲۰۰ است و درمان شامل جایگزینی مایعات، اصلاح تعادل الکترولیتی و تجویز انسولین است. از آنجایی که اکثر بیماران سالمند هستند، کنترل دقیق حجم مایعات و وضعیت الکترولیتی برای پیشگیری از افزایش مایعات، نارسایی قلبی و دیس ریتمی قلبی مهم است.
دیابت و کووید-۱۹ در سالمندان
تمام این عوامل، در کنار ابتلای اکثر سالمندان به حداقل یک بیماری مزمن، پلی فارماسی (مصرف بیش از ۵ دارو در طول شبانه‌ روز) و تغییرات فیزیولوژیک که در دوران سالمندی در بدن ایجاد می‌ شود، پیشگیری و درمان کووید-۱۹ در این قشر را با چالش‌ های زیادی روبرو می‌ کند.
فاکتورهای افزاینده قند خون در سالمندان در شیوع کووید-19
امیرزادگان تاثیرات قرنطینه، فاصله اجتماعی و محدودیت‌ های جامعه حین اپیدمی و بررسی تاثیرات آن بر سبک زندگی سالمندان مبتلا به دیابت را از جمله مهمترین فاکتورهای افزایش قندخون در دیابت دانست و گفت: سالمندان مبتلا به دیابت به علت دسترسی محدودتر به مواد غذایی تازه و میوه، مجبور به تغییر رژیم غذایی شدند. قرنطینه موجب کاهش فعالیت بدنی و تاثیر منفی بر کنترل قندخون در سالمندان مبتلا به دیابت می‌ شود. محدودیت‌ های اجتماعی باعث تاثیرات روانی نامطلوب بر سالمندان شده و باعث افزایش قندخون در افراد مبتلا به دیابت می‌ شود و این افراد درجات مختلف افسردگی، اضطراب و ترس را تجربه می‎ کنند. کاهش امکانات دسترسی به مراکز سلامت بهداشت و داروخانه‌ ها جهت کنترل قندخون و تهیه داروهای دیابت نیز یکی دیگر از عوامل افزایش قند خون در سالمندان است.
وی تصریح کرد: در واقع در طی شیوع بیماری کووید-۱۹، اغلب اقدامات در راستای پیشگیری و کنترل بیماری است. در حالی که مدیریت بیماری‌ های مزمن مورد توجه قرار نگرفته است.
اقدامات حین قرنطینه در سالمندان مبتلا به دیابت
امیرزادگان گفت: قرنطینه و فاصله اجتماعی با تاثیر بر سبک زندگی و ایجاد مشکلات عاطفی، بر دیابت تاثیر منفی دارد اما در حال حاضر بهترین راه حل بخصوص در سالمندان مبتلا به دیابت قرنطینه در منزل است.
وی برای مدیریت این چالش‌ ها افزایش تمرکز بر بیماری‌ های مزمن و قرار گرفتن مراقبت‌ های جامع و مداوم از طریق دولت یا دسترسی‌ های اینترنتی، افزایش نظارت بر خودکنترلی قندخون (که توسط سالمند یا مراقب او صورت می‌ گیرد) در طی بیماری کووید-۱۹، پیگیری از راه دور و کسب اطلاعات بیماران درباره سطح گلوکز خون، فعالیت و رژیم غذایی با استفاده از تکنولوژی (telemedicine)     توسط کادر بهداشتی، ارائه خدمات مشاوره دارویی و تنظیم دوز داروها از طریق اینترنت به بیماران و ارسال داروها از طریق راه‌ های پستی سریع، توسعه دوره‌ های آنلاین رایگان برای آموزش بهداشت از جمله آموزش رژیم غذایی، انواع ورزش‌ های موثر در خانه و کنترل قند خون و… و توجه به سلامت روان افراد مسن (استفاده از نظرسنجی‌ های اینترنتی برای سنجش وضعیت روان، انجام مداخلات روانشناختی اینترنتی یا تلفنی و…) را پیشنهاد کرد.
مدیریت دیابت در سالمندان
امیرزادگان تاکید کرد: اگر سالمند مبتلا به دیابت با بروز علائم کووید-۱۹ شناسایی شد، یا سابقه تماس با فرد مبتلا را ذکر کرد باید فوراً پروتکل‌ های بیماری کووید-۱۹ برای او اجرا شود.
وی افزود: با وجود افزایش گلوکز پلاسما در سالمندان دیابتی مبتلا به کووید-۱۹، شایان به ذکر است کهhbA1c    در طی شیوع کرونا تغییر نکرده است. این نشان می‌دهد که سطح گلوکز پلاسما به جای بلندمدت به صورت کوتاه مدت افزایش می‌یابد. بنابراین لازم است تا اهمیت بیشتری برای مدیریت دیابت در سالمندان در اپیدمی کووید-۱۹ قائل شویم، تا این افراد بتوانند سطح گلوکز خود را در اسرع وقت به حالت طبیعی برگردانند و با جلوگیری از افزایش قندخون طولانی مدت بتوانیم از بروز بیمار‌ های عفونی در طول مدت این اپیدمی در سالمندان دیابتی پیشگیری کنیم.
وی مراقبت از دیابت در سالمندان در دوران اپیدمی کووید-۱۹را شامل ارزیابی پزشکی جامع از بیماری‌ های مختلف سالمند
مدیریت سبک زندگی، کنترل قندخون، مدیریت داروها، کنترل وزن و پیشگیری از عوارض دیابت (عوارض حاد و طولانی مدت) دانست.
کنترل و نظارت بر قندخون
وی در توضیح اهمیت کنترل و نظارت بر قند خون بیمار مبتلا به دیابت و کووید ۱۹ گفت: ممکن است بیماران در طول قرنطینه، در کنترل قندخون دچار مشکل شوند. در این صورت دسترسی به مراقبت‌ های پزشکی و پرستاری به صورت آنلاین یا تلفنی ضروری است. کنترل قندخون در سالمند مبتلا به دیابت که بعد از بهبودی از کووید-۱۹ از بیمارستان ترخیص می‌ شود، تا ۴ هفته پس از ترخیص به شدت توصیه می‌ شود. چرا که نتیجه تحقیقات با نتایج ضعیف سلامتی در این افراد همراه هستند. اندازه‌ گیری قندخون ناشتا و بعد از غذا در سالمندانی که داروی ضد دیابت خوراکی استفاده می‌ کنند، هفته‌ ای یک یا دوبار انجام می‌ شود. در سالمندان مبتلا به دیابت که از انسولین استفاده می‌ کنند، قندخون باید حداقل چهار بار در روز (ناشتا، بعد ناهار، قبل شام و قبل از خواب) اندازه‌ گیری شود. باید به سالمند آموزش داد تا مقادیر اندازه‌ گیری شده را ثبت و به مراقبین اطلاع دهد.
کنترل رژیم غذایی
وی قرنطینه را یکی از عوامل ایجاد محدودیت سالمندان در دسترسی به مواد غذایی تازه و میوه و سبزی‌ ها دانست و گفت: میزان کالری مصرفی توصیه شده در بیماران مبتلا به دیابت چاق ۲۰ کیلوکالری برکیلوگرم و در غیر چاق ۲۲ تا ۲۵ کیلوکالری بر کیلوگرم با سبک زندگی بی‌تحرک است. رژیم غذایی روزانه آنها باید به سه وعده غذایی و میان وعده تقسیم شود و هیچ گروه غذایی نباید از رژیم افراد دیابتی حذف شود. رژیم غذایی آنها باید حاوی ۵۰-۶۰٪ کربوهیدرات پیچیده، ۲۵-۴۵٪ فیبر، بیش از ۳۰٪ چربی، ۰/۸ تا ۱ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در هر روز باشد و از دهیدراتاسیون فرد پیشگیری شود. مصرف چربی‌ های مضر نباید بیشتر از ۳ قاشق چای خوری در روز باشد و مصرف نمک باید کمتر از ۵ گرم در روز باشد. از مصرف الکل، دخانیات و غذاهای شیرین باید اجتناب شود.
فعالیت
امیرزادگان بر انجام فعالیت بدنی بیماران در قرنطینه به مدت ۶۰ دقیقه در روز و در منزل و شدت و تنظیم نوع فعالیت با توجه به وضعیت سالمند تاکید کرد.
وی گفت: انجام ایروبیک و ورزش هوازی، ورزش تای‌ چی، تمرینات انعطاف پذیری، پیاده روی سریع در خانه، تردمیل، دویدن، دوچرخه سواری ثابت، تمرینات یوگا، رقص و انجام فعالیت‌ های معمول خانه یا باغبانی توصیه می‌ شود.
دارودرمانی
وی با اشاره به یافته‌های محققان گفت: استفاده از هیدروکسی کلروکین ۲۰۰ می‌ تواند علائم بیماری کووید-۱۹ را در بیماران دیابتی بهبود بخشد و از ابتلای آنان به نوع شدید بیماری پیشگیری کند. هیدروکسی کلروکین در بیماران دیابتی به عنوان عامل کاهنده  قند خون و تنظیم کننده سیستم ایمنی عمل می‌ کند. در مصرف این دارو به دلیل عارضه هیپوگلایسمی باید بیمار از نزدیک تحت نظر باشد. در نوروپاتی‌ دیابتی و سابقه تشنج، این دارو منع مصرف دارد. افراد مسن مبتلا به دیابت اغلب دارای فشار خون همزمان هستند که ممکن است به مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE2) و  (ACEI)   و مسدود کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین  (ARB) نیاز داشته باشند.
وی افزود: تحقیقات نشان می‌ دهند، استفاده از مهار کننده‌های مبدل آنژویتانسین و مسدود کننده‌ های گیرنده آنژیوتانسین برای درمان بیماران مبتلا به کووید-۱۹ مفید است؛ اگرچه درحال حاضر فاقد مدارک کافی برای تایید این مطلب هستند.
آموزش به سالمند
مریم امیرزادگان در پایان بر لزوم ارائه فیلم‌ های آموزشی، کتاب‌ های الکترونیک، مشاوره تلفنی یا ویدئویی به سالمندان مبتلا به دیابت و آموزش اصول قرنطینه، نحوه استفاده صحیح از ماسک و وسایل ضدعفونی کننده و اجتناب از تماس سالمندان با افراد مبتلا به کووید-۱۹ تاکید کرد.